BZB nr 24 - Podręcznik prowadzenia kampanii dla organizacji pozarządowych

JESTEŚMY SILNI, ZWYCIĘŻYMY!
- WARSZTAT Z WILIAMEM MOYEREM

5.12.93 uczestniczyłem w zorganizowanym przez Biuro Obsługi Ruchu Ekologicznego warsztacie z Billem Moyerem. Człowiek ten jest znanym amerykańskim działaczem społecznym, współpracował z Martinem Lutherem Kingiem w walce o równouprawnienie dla Murzynów, walczył przeciw broniom i elektrowniom nuklearnym, przeciw wojnie w Wietnamie. Od lat prowadzi szkolenia nt. działalności ruchu społecznego. Kilkanaście dni na przełomie listopada i grudnia spędził w Polsce. Gościł u Pracowni na rzecz Wszystkich Istot (Bielsko), Klubu "Gaja" (Wilkowice), Federacji Zielonych (Kalisz), MOŚ i BORE (Warszawa). Szkoda, że jego wizyta była tak słabo wykorzystana przez ruch ekologiczny.

Co koniecznie chciałbym wam przekazać z warsztatu?

Działacze społeczni przybierają zwykle którąś z następujących ról:

  1. obywatel,
  2. reformator,
  3. buntownik,
  4. wnoszący zmiany1.

Każda z nich ma odmiany skuteczną i nieskuteczną.

Istnieje osiem etapów przyczyniających się do sukcesów ruchów społecznych:

  1. występują poważne problemy społeczne;
  2. udowodnienie błędów instytucji oficjalnych;
  3. dojrzewania do sprzeciwu;
  4. wybuch niezadowolenia (efekt zapadki);
  5. spostrzeganie niepowodzenia;
  6. pozyskanie większości opinii społecznej;
  7. sukces;
  8. kontynuacja2.

Sporo czasu Bill poświęcił wadze umiejętności... chwalenia się efektami swej działalności. Jeżeli nie będziemy się podpisywać pod zwycięstwami, to rząd - na którym wymogliśmy zmiany - zawłaszczy sobie przed opinią publiczną nasz sukces. Mam jednak wrażenie, że nie chodzi tu o uprawiane przez niektórych przechwalanie się, podszywanie pod cudzą działalność i wreszcie o paniczną obawę przed współpracą z innymi formacjami (bo trzeba by się dzielić sukcesem). Sukces ruchu społecznego, to nasze wspólne zwycięstwo!3

Działając należy chcieć rozwiązania problemu, a nie jego drążenia! Nie wolno przystępować do działalności z powodu poczucia winy: np. jestem osobiście odpowiedzialny za problem śmieci w Polsce (to moja wina). Takiej postawy nie da się ukryć przed współpracownikami w organizacji. Szybko zniechęcą się do pomocy i odejdą lub będą pomagać nieefektywnie. Pojawią się pretensje (gdzie byliście, gdy ja robiłem te wszystkie rzeczy?). Należy raczej pokazać ludziom, że oni sami mogą coś zmienić w swym życiu i wokół siebie.

W grupie ważne są relacje pomiędzy jej uczestnikami. Ogromnym problemem jest męska dominacja w grupach mieszanych4. Do tego dochodzi np. frustracja liderów: dlaczego was tak mało przychodzi na spotkania (dlaczego tak mało osób przychodzi mnie słuchać).

Kolejna ważna sprawa: jak swą grupę nieformalną przekształcić w Profesjonalną Organizację Opozycyjną. A więc zachowując niezależność (nie tylko finansową), nie zmieniając swego oddolnego, spontanicznego charakteru (grozi to np. poprzez rejestrację grupy nieformalnej wg wymaganego przez sąd statutu) przejść od etapu akcji i dorywczej działalności do fazy prowadzenia kampanii.

Powyższy tekst, to bardziej me osobiste refleksje na bazie warsztatu, niż dosłowne zapiski wykładu.

Andrzej Żwawa

"Zielone Brygady. Pismo Ekologów" nr 1(43)/93, str. 16.

1) por. załączone materiały z warsztatu. Change Agent - czynnik, nośnik zmian, wpływu, wnoszący zmiany itd.: działacz jest jak zarodek wokół którego krystalizuje się roztwór który osiągnął nasycenie.

2) por. załączone materiały z warsztatu.

3) prof. Maciej Zgorzelewski w czasie wykładu "Dynamika systemów i podejście systemowe w zarządzaniu" (UJ 21. 5. 97) mówił o Common Share Vision - podzielanej wspólnie wizji czym ma być firma, organizacja, grupa (porównał firmę do grupy jazzowej która bez dyrygenta gra spójnie i każdy muzyk zna czas, miejsce i rolę swoją i pozostałych). Podobnie na seminarium Davida Neenana "Busines & You" uczestniczy mogli doświadczyć efekty synergii ludzkich umiejętności i pomysłów jaki następuje w grupie podczas harmonijnej współpracy. Org. seminarium: ISI, Kleczewska 47/3, 01-826 Warszawa

4) por. Bill Moyer i Alan Tuttle Przezwyciężanie zjawiska męskiej dominacji w grupach mieszanych [w:] "Zielone Brygady. Pisma Ekologów" nr 45 i Wspólna droga - wspólny cel. Działanie w konsensusie i bez przemocy, Biblioteka "Zielonych Brygad" nr 18, Wydawnictwo "Zielone Brygady", Kraków 1997.

rysunek

rys. Marcin Hyła

CZTERY ROLE DZIAŁACZA

NIESKUTECZNY

  • naiwny obywatel:
    wierzy w oficjalną politykę władzy. Nie zdaje sobie sprawy, że władza służy interesom elit kosztem słabszych mniejszości i dobra ogólnego
  • super-patriota:
    ślepe posłuszeństwo ośrodkom władzy i krajowi

SKUTECZNY

  • wprowadza pozytywne wartości społeczne - zasady, symbole np. wolność, demokracja, sprawiedliwość, działania bez przemocy
  • zwykły obywatel
  • osadzony w centrum społeczeństwa
  • broni przez antyspołecznymi atakami

SKUTECZNY

  • parlamentarnie: korzystanie z oficjalnych instytucji jak sądy, sejm, urząd miasta, po to by cele i wartości ruchu społecznego zostały uznane przez oficjalne prawodawstwo, politykę itp.
  • posługuje się wieloma różnorodnymi środkami: tworzenia lobby, referenda, procesy sądowe itp.
  • Profesjonalne Organizacje Opozycyjne (POO) stanowią kluczowe organy ruchu

NIESKUTECZNY

  • "polityka realistyczna": wprowadza niewielkie zmiany, które mogą być do zaakceptowania przez władzę
  • ograniczenia Profesjonalnych Organizacji Opozycyjnych: kierownictwo i struktura organizacji patriarchalna i hierarchiczna, potrzeby utrzymania organizacji zastępują potrzeby i cele ruchu, dominująca władza podważą demokrację w ruchu i osłabia organizacje oddolne
  • kooptacja: personel POO bardziej utożsamia się z oficjalnymi ośrodkami władzy niż z organizacjami oddolnymi
  • nie promuje zmiany paradygmatu
  OBYWATEL REFORMATOR  
  BUNTOWNIK WPROWADZAJĄCY ZMIANY  

NIESKUTECZNY

  • zasady działania i struktura są antyspołeczne, antyorganizacyjne i przeciw autorytetom
  • określa swą tożsamość jako radykalny militarysta, głos samotnie wołający na obrzeżu społeczeństwa
  • wszystkie środki dozwolone, zwłaszcza taktyka przeszkadzania i przemoc, niszczenie własności - jeżeli to "konieczne"
  • taktyka bez realistycznej strategii
  • izolacja od niezależnych oddolnych organizacji
  • postawa ofiary: gniewny, agresywny, oceniający, dogmatyczny, bezsilny...
  • "bezbłędny politycznie", absolutna prawda, wyższość moralna
  • głośny: odreagowuje silne osobiste niezadowolenie niezależnie od potrzeb ruchu

SKUTECZNY

  • protestuje, mówi "nie!" wobec łamania pozytywnych wartości społecznych
  • stosuje działania bezpośrednie z akcjami obywatelskiego nieposłuszeństwa włącznie
  • cel: oficjalne instytucje i ośrodki władzy
  • stawia problemy na forum politycznym
  • strategia i taktyka
  • fascynujący, odważny ryzykant

SKUTECZNY

  • władza ludu: edukuje, przekonuje, angażuje zwykłych obywateli w proces zmian
  • oparte na masach oddolne, niezależne organizacje, sieci, działacze
  • stawianie spraw na forum politycznym
  • wprowadzania strategii i taktyki prowadzenia długotrwałych ruchów społecznych
  • rola wychowawcy: wzmacnia organizacje oddolne
  • tworzy trwałe organizacje, wspiera i wychowuje działaczy
  • wprowadza alternatywy i zmiany paradygmatu
  • promuje zmianę paradygmatu

NIESKUTECZNY

  • utopijny: promuje wizję doskonałości i alternatywnego życia w oderwaniu od praktycznej walki politycznej i społecznej
  • promuje tylko niewielkie zmiany
  • przywództwo ruchu, patriarchalna organizacja i opresyjna hierarchia
  • tunelowa wizja: broni jednego podejścia a przeciwstawia się wszystkim, którzy robią co innego
  • przywództwo i organizacja ruchu mają charakter patriarchalny i ciemiężycielski
  • lekceważy potrzeby i sprawy osobiste działaczy
opracowanie: Pracownia na rzecz Wszystkich Istot © Bill Moyer 1990

OSIEM ETAPÓW PRZYCZYNIAJĄCYCH SIĘ DO SUKCESU RUCHÓW SPOŁECZNYCH

(1) występują poważne problemy społeczne

  • naruszane są ogólnie przyjęte wartości
  • problemy utrzymywane są przez ośrodki władzy
  • "oficjalna polityka" zachęca do przestrzegania wartości - rzeczywista taktyka postępowania władzy narusza te wartości
  • społeczeństwo nieświadome jest istniejących problemów i popiera władzę
  • problemy/polityka nie są ujawniane publicznie

(2) udowadnianie błędów instytucji oficjalnych

  • wiele nowych, lokalnych grup opozycyjnych
  • wykorzystywanie oficjalnych kanałów przepływu informacji: sądownictwo, urzędy administracji państwowej, komisje, audycje - udowadnianie, że oficjalne instytucje nie są efektywne
  • stawania się ekspertami, prowadzenie badań

(3) dojrzewanie do sprzeciwu

  • rozpoznanie problemów i wzrost ilości ofiar
  • społeczeństwo poznaje ofiary
  • coraz więcej lokalnych grup aktywizuje się
  • potrzeba podstawowych instytucji i skoordynowanych działań dla nowych ruchów
  • 20-30% społeczeństwa przeciwna jest polityce ośrodków władzy

(4) wybuch niezadowolenia (efekt zapadki)

  • dramatyczne ale pozbawione przemocy akcje i wystąpienia
  • akcje pokazują społeczeństwu, że istniejące warunki i polityka naruszają powszechnie przyjęte wartości
  • podobne, niesiłowe akcje powtarzają się w całym kraju
  • problemy są stawiane na forum publicznym
  • gwałtownie powstają nowe ruchy społeczne
  • 40% społeczeństwa przeciwne jest ośrodkom władzy

(5) spostrzeganie niepowodzenia

  • dostrzeganie nieosiągniętych celów
  • zauważanie niezmienności ośrodków władzy
  • spadek ilości uczestników demonstracji
  • beznadziejność i desperacja dowodzą wypalenia się akcji protestacyjnych
  • zagrożenie rebelią powodowana przez prowokatorów

(6) większość opinii społecznej

  • większość jest przeciwna istniejącym warunkom i polityce rządu
  • wskazywanie w jaki sposób istniejące problemy i polityka rządu wpływają na wszystkie dziedziny działalności człowieka
  • uruchamianie ważnych grup obywateli i instytucji aby przedstawiali problemy
  • problemy wchodzą w zakres prowadzonej działalności politycznej
  • promowania rozwiązań alternatywnych
  • sprzeciwianie się każdej nowej strategii rządu
  • demonizowanie: rząd wpływa tak na społeczeństwo by odczuwało obawy przez zmianami
  • promowanie zmianę paradygmatu a nie tylko reformy
  • ponowny efekt zapadki - przez krótki czas odtworzony jest ponownie etap 4.

(7) sukces

  • ogromna większość przeciwna jest istniejącej polityce rządu i nie czuje już lęku przed zmianami
  • wiele ośrodków władzy rozpada się i zmienia pozycje
  • zakończenie procesu: ośrodki władzy zmieniają politykę (bardziej kosztowne jest kontynuowanie starej) drogą głosowania lub przez niewidoczne tarcia
  • nowa polityka i prawo
  • ośrodki władzy usiłują dokonać minimalnych zmian podczas gdy ruchy domagają się zmian społecznych

(8) kontynuacja

  • rozprzestrzenianie sukcesu (np. większe prawa dla obywateli)
  • przeciwstawianie się usiłowaniom rewanżu
  • promowanie wzorów zmian
  • koncentrowanie się na dalszych rozwiązaniach
  • rozpoznawanie/święcenie dotychczasowego sukcesu

CHARAKTERYSTYKA DZIAŁALNOŚCI RUCHÓW SPOŁECZNYCH

  • ruchy społeczne posiadają wiele celów pośrednich i wiele podporządkowanych sobie ruchów, z których każdy posiada do zrealizowania własny etap
  • strategia i taktyka są różne dla każdego z owych podrzędnych ruchów i dostosowane do etapu, który każdy z ruchów ma zrealizować
  • każdy ruch podrzędny koncentruje się na realizacji określonego celu (np. działanie na rzecz praw obywatelskich, odnowy, wyborów, polepszenia warunków życia)
  • wszystkie te ruchy promują ten sam model zmian (np. zmiana modelu polityki energetycznej na rzecz alternatywnej, oszczędnej).

Społeczeństwo musi być przekonane do trzech spraw:

  • że problem istnieje (etap 4),
  • że trzeba się sprzeciwić obecnym warunkom i polityce (etap 4, 6, 7),
  • że chcieć oznacza pozbyć się lęku przed zmianami (etap 6 i 7).

PROTESTY

rysunek

OŚRODKI WŁADZY

  • koncentrowanie się bardziej na innych celach pośrednich
  • rozkręcanie nowych ruchów społecznych
opracowanie: Pracownia na rzecz Wszystkich Istot © Bill Moyer 24.11.91
BZB nr 24 - Podręcznik prowadzenia kampanii dla organizacji pozarządowych | Spis treści