Grasshopper nr 4, Jesień '94
kontynuacja z numeru 2
Bug jest badany na odcinku 587,2 km, a więc całym leżącym w Polsce.
Według badań przeprowadzonych w latach siedemdziesiątych stwierdzono, że rzeka była "pozaklasowa" na 81,4% długości. Jedynie odcinek 110 km od miejsca przed ujociem Muchawca do dopływu wód Tocznej znajdował się w trzeciej klasie czystooci.
Bug przekracza granicę Polski koło Kryłowa na Zamojszyźnie. Jest to 185. km rzeki, co ma wpływ na zanieczyszczenie. W 1983r. wartooci BZT5 wynosiły 7 mg O2/dm3, zao ChZT - 12 mg O2/dm3 (woda pozaklasowa - pzk).
W przekroju granicznym stężenie chlorków wynosiło 95 mg Cl/dm3, związków rozpuszczalnych - 800 mg/l, zawiesin 80 mg/l (pzk), azotu amonowego - 2,5 mg/l (II klasa) i fosforanów - 1,8 mg/dm3 (pzk). Nie mamy żadnych informacji o źródłach zanieczyszczeń na Ukrainie. Możemy się tylko domyślać, że największy wpływ odgrywa Lwowsko-Wołyńskie Zagłębie Węglowe i miasto Lwów.
Pierwszym źródłem zanieczyszczeń, które notuje "Atlas zanieczyszczeń rzek w Polsce" jest miasto Nowowołyńsk na Ukrainie (57 tys. mieszkańców).
Odprowadzane słone wody kopalniane zawierają przede wszystkim chlorki i zawiesiny. Następnym emitorem jest Huczwa, lewy dopływ Bugu, mający dorzecze we wschodniej częoci woj. zamojskiego. Efektem działalnooci mleczarni w śaszczowie, cukrowni w Werbkowicach oraz spływu nawozów sztucznych z pól i ocieków komunalnych z Hrubieszowa (20 tys. mieszkańców) jest wzrost wartooci BZT i stężenia fosforanów. Mniejsze spustoszenia powoduje Strzyżów z cukrownią - jedną z czterech na Zamojszczyźnie.
W dole rzeki notuje się wzrost stężenia azotu amonowego i ChZT. Chełm - drugie miasto w dorzeczu Bugu (68 tys. mieszk.) odprowadza ocieki do Uherki. Efektem jest kilkakrotny wzrost wskaźników zanieczyszczenia tej rzeki i mniejszy, ale znaczący, wzrost zawartooci BZT i ChZT w Bugu. W Chełmie znajdują się dwie cementownie, huta szkła "Mira", zakłady przetwórstwa owocowo-warzywnego, produkcji kredy i przemysłu metalowego.
Drugą rzeką województwa chełmskiego jest Włodawka, która razem z miastem Włodawą (15 tys. mieszk., Nadbużańskie Zakłady Garbarskie, zakłady przemysłu spożywczego) przyczyniają się do wzrostu BZT, ChZT, zawartooci chlorków i zawiesiny. W woj. bialskopodlaskim rzeka Muchawiec podnosi zawartość ChZT, zao Krzna nie wpływa znacząco na wyniki pomiarów. W dorzeczu Krzny leży Biała Podlaska (55 tys. mieszk., zakłady przemysłu wełnianego "Biawena", drzewne, sprzętu melioracyjnego i spożywczego) oraz śuków (32 tys. mieszk., śukowskie Zakłady Obuwia, przemysł spożywczy: zakłady mięsne i wytwórnia mleka w proszku, zakłady odzieżowe, tartak, zakłady materiałów budowlanych). Mniejszym miastem jest Międzyrzecz Podlaski z 18 tys. mieszkańców i zakładami przemysłu spożywczego, orodków transportu, drzewnego, odzieżowego i zakładem naprawczym maszyn rolniczych.
Po stronie białoruskiej do Bugu wpada leona, która ma źródła w Polsce koło Hajnówki. Kolejnym miastem są Siemiatycze (15 tys. mieszk., przemysł skórzany i materiałów budowlanych - wytwórnia kafli i kredy). Miasto śosice (6 tys. mieszk., zakład mleczarski, wytwórnia mleka w proszku) i rzeka Toczna wpadająca do Bugu przed Drohiczynem zwiększa wartość BZT oraz stężenia zawiesin i fosforanów.
Na Podlasiu do Bugu wpadają Nurzec (z woj. łomżyńskiego) i Cetynia (z siedleckiego). Cetynia niesie ocieki z Sokołowa Podlaskiego (18 tys. mieszk., cukrownia, zakłady mięsne, drobny przemysł skórzany i drzewny). Przed ujociem Broku w woj. ostrołęckim leży węzeł kolejowy Małkinia (wytwórnia prefabrykatów budowlanych, betoniarnia i zakłady wyrobów azbestowo-cementowych). W okolicach Małkini obserwuje się wzrost azotu amonowego.
Ostatnim dużym dopływem Bugu jest Liwiec zbierający ocieki z woj. siedleckiego.
W dorzeczu Liwca leżą Siedlce (73 tys. mieszk., przemysł elektromaszynowy, spożywczy - m.in. proszkarnia mleka, dziewiarski, zabawkarski i budowlany), Węgrów (12 tys. mieszk., przemysł elektrotechniczny, spożywczy i włókienniczy) oraz 5-tysięczny śochów z Fabryką Maszyn Budowlanych.
Ostatnim miastem przed ujociem Bugu jest Wyszków (25 tys. mieszk., fabryka mebli, huta szkła, filia FSO, browar i wytwórnia mieszanek paszowych "Bacutil"). Miasto przyczynia się do nieznacznego wzrostu wszystkich wskaźników zanieczyszczeń. Na zakończenie podajemy zawartość metali ciężkich w osadach dennych na przykładzie strontu: pod Wyszkowem 549 ppm, w Popowie 400 ppm, a w górnym biegu rzeki w Huczwie k. Hrubieszowa jedynie 287 ppm.
Ukraińskie miasta i zakłady przemysłowe wpływają na zanieczyszczenie polskiego odcinka Bugu. Spooród 8 głównych wskaźników aż pięć spada wraz z biegiem rzeki. Jeszcze pod Kryłowem zawartość zawiesiny ogólnej wynosi 130 mg/l, w Zosinie 74, a w Kużawce i Krzyczewie już tylko 40 mg/l. W przypadku chlorków i siarczanów stężenie spada prawie dwukrotnie (Kryłów odpowiednio 94 mg/l i 170 mg/l, Krzyczew 52 mg/l i 90 mg/l).
Mniejsze zmiany występują w przypadku azotu. Stężenie azotu azotanowego w Kryłowie wynosiło 6,7 mg/l, w Zosinie 7,3 mg/l, pod Dorohuskiem 8,6 zao w Kużawce i Krzyczewie 1,1. Dla azotu amonowego w Kryłowie notowano 1,5 mg/l, w Zosinie spadało do 0,9 aby w dalszym biegu rzeki wzrosnąć do 1,1 mg/l.
Tylko wartooci BZT i ChZT były silniej zależne od polskich trucicieli wg pomiarów z lat osiemdziesiątych. Najwięcej substancji organicznych oznaczonych za pomocą BZT5 zanotowano w Sławatyczach (17,1 mg/l), najmniej w Dorohusku (10,2 mg/l). Największe wartooci ChZT notowano we Włodawie (64,7 mg/l), a najmniejsze w Dorohusku (38,5 mg/l). Stężenie fosforu wahało się natomiast w granicach 0,7-0,8 mg/l.
Interesująca jest metodyka byłej RWPG (z 1982 r.). dotycząca ustalania normatywów zanieczyszczeń. W żadnym punkcie nie przekroczono normy dla chlorków - 100 mg/l. Jednakże dla innego odcinka granicznego - Szelmentki poniżej jeziora Kupowo - przyjęto 25 mg Cl, czego nie spełniłby żaden pomiar Bugu. Podobną technikę zastosowano dla azotu amonowego ( 2 mg/l i 0,5 mg/l). Pomimo podwyższenia innych norm (BZT z 4 do 8 mg/l, ChZT z 14 do 40 mg/l, zawiesiny ogólnej z 20 do 30-40 mg/l oraz siarczanów z 50 do 100-150 mg/l) wyniki znalazły się poza normą.
Miano Coli typu fekalnego normowane jako 0,01 cm3 było 2,5-krotnie przekroczone na odcinku Włodawa - Krzyczew. W Sławatyczach żelazo ogólne przekroczyło normę o 0,28 mg/l.
- rzeka na Wyżynie Zachodniowołyńskiej, lewy dopływ środkowego Bugu.
Długość 75 km. powierzchnia dorzecza 1394 km2, źródła na Roztoczu na północny-wschód od Tomaszowa Lubelskiego. Płynie w szerokiej, podmokłej, zatorfionej dolinie, maksymalna rozpiętość wahań stanów wody w dolnym biegu 3m.
Huczwa jest badana na odcinku 74,6 km. W 1974 r. woda przed śaszowem była jeszcze w pierwszej klasie czystości (21,8 km). Ścieki z Okręgowej Spółdzielni mleczarskiej czyniły ją pozaklasową, a następnie w wyniku samooczyszczania woda przechodziła do II i III klasy. Za Hrubieszowem rzeka ponownie stawała się nadmiernie zanieczyszczona (pozaklasowa i trzecioklasowa). Ogółem poza normami znajdował się odcinek 17,4 km, w trzeciej klasie - 8,8 km, w drugiej - 26,6 km. W latach osiemdziesiątych tylko odcinek o długości 21,8 km był w drugiej klasie czystooci, reszta stała się pozaklasowa.
Mleczarnia w śaszowie i cukrownia w Werbkowicach powodowały wzrost zawartooci azotu amonowego i substancji organicznych (wskaźniki BZT5 i ChZT). Za śaszowem dodatkowo wzrastała zawartość fosforanów i zawiesiny.
Dwudziestotysięczny Hrubieszów przyczyniał się do wzrostu zawartooci azotu amonowego i fosforanów. W Gródku, przy ujociu Huczwy do Bugu, woda była silnie zanieczyszczona fosforanami (1,07 mg/l). Znaczne było też stężenie substancji organicznych (BZT5 - 8,9 mgO2/l, ChZT - 11,2 mgO2/l) i azotu amonowego (1,36 mg/l). Niewiele było natomiast zawiesiny (21,0 mg/l), chlorków (26,0 mg/l), siarczanów (45,0 mg/l) i azotu azotanowego (0,56 mg/l).
- jest badana na odcinku 44,9 km. W latach siedemdziesiątych woda w Uherce była pierwszoklasowa na odcinku długości 12,9 km przed Chełmem.
Z tym miastem była pozaklasowa na długości 21,5 km, trzecioklasowa na 3,7 km i drugoklasowa na ostatnim odcinku 6,8 km. W latach osiemdziesiatych rzeka przed Chełmem była w drugiej klasie, dalej już pozaklasowa.
Jedynym poważnym trucicielem Uherki jest Chełm. Poniżej miasta wszystkie wskaźniki rosną kilkakrotnie i czynią wodę pozaklasową. Zanieczyszczenia są jednak rozcieńczane przez dopływy Uherki: Styszówkę, Garkę, Lepietuchę i Gdolę. Łącznie z samooczyszczaniem powoduje to spadek zawartooci zawiesin i związków rozpuszczonych, ale niewielki związków organicznych.
W miejscowooci Ruda, przy ujociu Uherki do Bugu, woda była bardzo silnie zanieczyszczona związkami organicznymi (BZT5 - 25,8 mgO2/l, ChZT - 25,0 mgO2/l), azotem amonowym (19,4 mg/l) i fosforanami (13,5 mg/l).
Stosunkowo dużo było też zawiesiny (72,0 mg/l). Zawartość chlorków i siarczanów była mała (odpowiednio 70,0 mg/l i 69,0 mg/l), a azotu azotanowego bardzo mała (0,8 mg/l).
- przy ujściu do Bugu w Dorohusku woda była znacznie zanieczyszczona azotem amonowym (1,17 mg/l). Zawierała też dość dużo związków organicznych (BZT5 - 5,9 mgO2/l, ChZT - 15,1 mgO2/l), zawiesin (32,0 mg/l) i fosforanów (0,5 mg/l). Natomiast mało było w niej siarczanów (69,0 mg/l), chlorków (23 mg/l) i azotu azotanowego (0,92 mg/l).
Powyższy tekst jest przedrukiem z biuletynu informacyjnego grupy "Czysty Bug" nry 1 - 5.
-----------------------------------------------------------------------
1 ppm = 1mg/kg (part per million - jedna część na milion)