Problemy o szczególnym znaczeniu
BIORÓŻNORODNOŚĆ
I OCHRONA PRZYRODY
(W TYM PROBLEM WPROWADZANIA OBCYCH GATUNKÓW
DO EKOSYSTEMU)
Region bałtycki obejmuje liczne biotopy zamieszkiwane przez gatunki o specjalnej wartości zarówno z perspektywy regionalnej, europejskiej, jak i globalnej. Obszary te są obecnie zagrożone przez szeroki wachlarz ludzkiej działalności, miedzy innymi przez eutrofizację, mogącą doprowadzić do zmian w ekosystemach morskich i śródlądowych, niezrównoważone ekologicznie rybołówstwo, fragmentację morskich i lądowych habitatów spowodowane rozwojem terenów zurbanizowanych i rozbudową infrastruktury oraz przez wprowadzanie do środowiska nowych gatunków.
Bioróżnorodność nie może być chroniona jedynie poprzez tworzenie różnego rodzaju terenów chronionych. Za jej ochronę odpowiedzialne powinny być wszystkie sektory wywierające wpływ na środowisko, a zatem rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo itd. Odpowiedzialność poszczególnych sektorów jest jedną z podstawowych zasad zawartych w Konwencji o Ochronie Różnorodności Biologicznej.
Wszystkie kraje z regionu bałtyckiego są albo sygnatariuszami albo stronami tej Konwencji. Odpowiedzialność każdego sektora gospodarki, który wywiera wpływ na środowisko (zarówno na gatunki jak i ekosystemy) za działania na rzecz odpowiedniego zarządzania i ochrony gatunków i ich habitatów została zatem jasno określona. Podjęcie takich działań musi być niezbędnym elementem generalnej strategii ochrony i racjonalnego korzystania z zasobów przyrodniczych. Jednak nawet jeżeli takie podejście zostanie zastosowane, niezbędne będzie podjęcie w przyszłości działań zmierzających do ochrony szczególnie wrażliwych obszarów i gatunków. Stworzenie i efektywna ochrona sieci chronionych obszarów lądowych, przybrzeżnych i morskich, a także ochrona zagrożonych gatunków flory i fauny jest jednym z niezbędnych elementów tej strategii.
Ważnym krokiem w kierunku ochrony i racjonalnego zarządzania zasobami przyrodniczymi w regionie bałtyckim było zalecenie HELCOMu dotyczące stworzenia systemu Bałtyckich Obszarów Chronionych (Baltic Sea Protected Areas BSPAs), w ramach którego zidentyfikowano 62 obszary, które powinny zostać włączone do sieci, w pierwszym rzędzie. Jednakże postęp w rzeczywistej ochronie zidentyfikowanych obszarów był w większości krajów bardzo wolny, a jeszcze wolniejszy jeżeli chodzi o stworzenie planów zarządzania tymi terenami.
OGÓLNE DZIAŁANIA I OCHRONA HABITATÓW
Należy zwrócić szczególną uwagę na zachowanie fok bałtyckich oraz niewielkiej populacji morświnów. Bałtycka foka szara, pospolita i obrączkowana ucierpiały z powodu zanieczyszczenia i polowań. Dzięki działaniom zmierzającym do zredukowania ilości substancji niebezpiecznych dostających się do środowiska, zdolności reprodukcyjne fok poprawiły się w ostatnim okresie. Populacja foki szarej stopniowo wzrasta (z bardzo niskiego poziomu) w północnej części Bałtyku właściwego, podczas, gdy w południowej jest nadal bardzomała. Wzrastająca populacja foki szarej i możliwe zmiany w jej behawiorze prowadzą do konfliktów pomiędzy fokami a rybakami zależnymi od połowów przybrzeżnych. Podnoszą się głosy domagające się zawieszenia zakazu polowań na foki.
Wprowadzanie do środowiska obcych gatunków stało się poważnym zagrożeniem dla morskich ekosystemów i bioróżnorodności stosunkowo niedawno. Poważne szkody dla rybołówstwa jakie spowodowało dostanie się do Morza Czarnego i Morza Azowskiego żebropława Mnemiopsis leydyii ilustrują jak poważne straty ekologiczne i ekonomiczne może spowodować przenoszenie organizmów z jednego środowiska morskiego do innego.
Około 60 gatunków roślin i zwierząt zostało wprowadzonych celowo lub przez przypadek do środowiska Morza Bałtyckiego wskutek działań człowieka, ale jak dotąd udało się uniknąć poważniejszych katastrof związanych z tą introdukcją. Jednak naukowcy ostrzegają iż słonawe morza, takie jak Bałtyk są szczególnie wrażliwe na nowo wprowadzane gatunki, gdyż są ubogie w gatunki rodzime.
Transport organizmów w wodach balastowych statków lub uczepionych ich kadłubów wydaje się główną drogą przenoszenia organizmów pomiędzy różnymi obszarami. Z perspektywy bałtyckiej jednym z największych zagrożeń jest przenoszenie się organizmów wraz ze statkami poprzez system kanałów i rzek łączących Bałtyk z Morzem Czarnym i Kaspijskim.
ICES i FAO wyrażają poważne obawy, iż Mnemiopsis może się dalej rozprzestrzeniać do innych mórz europejskich. IMO przyjęło zasady dotyczące postępowania z wodami balastowymi w taki sposób aby zminimalizować ryzyko. Pomijając te ostrzeżenia reakcje międzynarodowe na to nowe zagrożenie dla Bałtyku pozostały słabe i niewystarczające, szczególnie jeżeli chodzi o działania kontrolujące przedostawanie się obcych gatunków do nowego środowiska. Działania na poziomie krajowym i międzynarodowym są niezbędne aby zapobiec ryzyku przedostania się obcych gatunków do Morza Bałtyckiego, szczególnie z Morza Czarnego i Kaspijskiego.
Z powodu specyficznych warunków hydrograficznych obszar Morza Bałtyckiego obejmuje unikalne spektrum przybrzeżnych i morskich ekosystemów i habitatów, każdy ze specyficznym zbiorem zamieszkujących je organizmów. Niektóre z tych obszarów są niezwykle ważne dla środowiska Morza Bałtyckiego jako całości, a niektóre zajmują ważną pozycje także z perspektywy europejskiej. Zanieczyszczenia produktami ropopochodnymi tych obszarów stanowią zagrożenie nie tylko dla tych obszarów, ale dla Bałtyku jako systemowej całości.
Niezależnie od podjętych działań, w tym także tych wynikających z Konwencji MARPOL 73/78, nadal każdego roku do Bałtyku dostaje się znaczna ilość substancji ropopochodnych, głównie z powodu nielegalnego spuszczania ich ze statków, a częściowo ze skażeń w wyniku wypadków na morzu. Należy podkreślić, iż, jak się szacuje, około 90% całego ładunku zanieczyszczeń ropą dostającego się do Bałtyku pochodzi ze źródeł lądowych lub z instalacji morskich.
Znaczna ilość ropy dostającej się do środowiska jest wynikiem m.in. wzmożonego ruchu statków, dużej ilości statków nie spełniających standardów dla tego typu jednostek, słabego systemu kontrolowania i karania statków powodujących zanieczyszczenia oraz braku odpowiednich urządzeń do odbioru ropy i ścieków nią zanieczyszczonych w wielu portach.
Na szczęście przez ostatnie 15 lat na Bałtyku nie doszło do poważnego wycieku spowodowanego katastrofą statku. Ryzyko takiego wypadku nie powinno być jednak lekceważone, tym bardziej iż może ono wzrosnąć w najbliższych latach z uwagi na realizację wielu projektów wydobycia ropy i gazu z dna Bałtyku, wzmożonego ruchu tankowców oraz budowy nowych terminali paliwowych.
Niewystarczające możliwości zwalczania wycieków ropy i ścigania ich sprawców, brak systemu monitoringu kontrolującego wycieki, niewystarczająca ilość urządzeń do odbioru ścieków i produktów ropopochodnych oraz zwiększone przewozy ropy naftowej tworzą stan zwiększonego ryzyka dla wycieków ropy. Rządy krajów bałtyckich wielokrotnie wyrażały swoje zaniepokojenie tą sytuacją. Z drugiej jednak strony międzynarodowe programy pomocowe, takie jak Inicjatywa Bałtycka Unii Europejskiej wspierają działania związane z wydobyciem, przeróbką, przewozem i handlem ropą. Nie jest to ze zrozumiałych przyczyn pożądany kierunek rozwoju.
Organizacje ekologiczne z nadzieją powitały inicjatywę szefów rządów z roku 1996 upoważniającą HELCOM do przeprowadzenia oceny wzrostu ryzyka spowodowanego projektami wiążącymi się z ropą naftową. Organizacje ekologiczne uważają, iż ta ocena powinna zawierać wskazania dotyczące silniejszej współpracy pomiędzy krajami bałtyckimi w zakresie budowy wspólnych terminali paliwowych, rurociągów itd. Ocena HELCOMu powinna być gotowa w 1998 roku, jednak prace nad nią przedłużają się.
Poważna eutrofizacja wód słodkich, słonawych i morskich jest oceniana powszechnie jako jedno z największych zagrożeń dla środowiska Morza Bałtyckiego. Ładunek nutrientów dostający się do Bałtyku pochodzi w znacznym stopniu (około 70-80%) z małych, niepunktowych źródeł zanieczyszczeń. Identyfikacja i wdrożenie efektywnych ekonomicznie technologii służących redukcji ładunku nutrientów (tzn. azotu i fosforu) jest niezwykle istotnym elementem rozwiązania problemu eutrofizacji. W ciągu ostatnich lat rozwinięto szereg technologii zwanych ekologicznymi, które bardzo dobrze sprawdzają się przy oczyszczaniu i redukcji ilości ścieków z małych lub średnich źródeł. Technologie te obejmują systemy toaletowe przystosowane do dostarczania nawozu bezpośrednio na pola uprawne oraz technologie wykorzystujące zasady działania naturalnych systemów biologicznych, takie jak sztucznie konstruowane tereny podmokłe (wetlandy), filtry ziemne, złoża piaskowe i inne niskonakładowe techniki. Z perspektywy ekorozwojowej, takie rozwiązania problemu ścieków mogą być bardziej przyjazne dla środowiska i bardziej efektywne ekonomicznie niż systemy konwencjonalne, gdyż nie wymagają inwestycji w wysoce zaawansowane technicznie wyposażenie, a koszta ich utrzymania mają tendencję spadkową w miarę upływu czasu. Metody konwencjonalne mogą być także usprawnione dzięki wprowadzeniu elementów inżynierii ekologicznej. Rola różnorodnych ekotechnologii w kontrolowaniu rozproszonych i małych źródeł zanieczyszczeń została potwierdzona w czasie dwóch międzynarodowych seminariów, które odbyły się w regionie bałtyckim. Również Światowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN, 1996) przyjął rezolucję popierającą rozwój ekotechnologii i zobowiązał rządy do podjęcia kroków w celu dalszego rozwoju takiego typu rozwiązań. W regionie bałtyckim może zostać zastosowane wiele spośród tych idei i rozwiązań w celu osiągnięcie zrównoważonej gospodarki ściekami i zasobami wodnymi. Wiele krajów posiada już odpowiednie doświadczenie w tej dziedzinie. Metody oparte na naturalnych systemach filtracyjnych udowodniły, iż działają one w stopniu zadowalającym również w trudnych warunkach pogodowych zapewniając wysoki stopień redukcji zanieczyszczeń przy stosunkowo niskim koszcie. Na rynku dostępnych jest już także wiele komercyjnych systemów toalet zapewniających separację uryny.
Organizacje ekologiczne przez wiele lat aktywnie promowały rozwiązania ekotechnologiczne w regionie bałtyckim. Ich działania obejmowały akcje informacyjne, edukacyjne, badania spływu nutrientów na obszarze zlewni, raporty na temat możliwości wykorzystania ekotechnologii oraz konstruowanie i utrzymywanie różnorodnych instalacji opartych o osiągnięcia inżynierii ekologicznej. W chwili obecnej w regionie planowych jest lub znajduje się na etapie konstrukcji wiele tego typu instalacji. W przyszłości na podstawie zebranych w ten sposób doświadczeń będzie możliwy dalszy rozwój idei ekotechnologicznych będących jeszcze bardziej ekologicznie i ekonomicznie efektywnymi.
Konkluzja, która nasuwa się z przeglądu dostępnych rozwiązań ekotechnologicznych wynika, iż wiele z nich jest gotowych i możliwych do zastosowania na dużą skalę w całym regionie. Wybór najwłaściwszej opcji powinien być jednak dostosowany do warunków lokalnych i poprzedzony uważnymi badaniami wstępnymi. Szersze wprowadzenie rozwiązań ekotechnologicznych powinno towarzyszyć niezbędnym działaniom mającym ograniczyć szkodliwy wpływ rolnictwa na środowisko. Poprzez ich zastosowanie możemy przywrócić zerwane powiązania pomiędzy terenami zurbanizowanymi i wiejskimi zapewniając recykling nutrientów, a tym samym przyczyniając się do osiągnięcia rozwoju zrównoważonego w regionie bałtyckim.
Organizacje ekologiczne są przekonane, iż należy kontynuować wdrażanie projektów demonstracyjnych, które potwierdzą ekonomiczność rozwiązań ekotechnologicznych, a także fakt, iż są one godną polecenia z ekologicznego punktu widzenia alternatywą dla rozwiązań konwencjonalnych. Rozwój tego typu projektów jest zgodny z założeniami HELCOMu, który powinien wspierać takie rozwiązania jak naturalne pułapki dla nutrientów, zbiorniki wód burzowych, czy wykorzystanie terenów podmokłych do oczyszczania ścieków.
Szczególnie ważnym jest, aby tego typu rozwiązania były brane pod uwagę przy tworzeniu nowej infrastruktury niezbędnej do oczyszczania ścieków i uzdatniania wody, szczególnie w krajach Europy Środkowej i Wschodniej, gdzie inwestycje mające na celu ochronę wód muszą konkurować z równie ważnymi inwestycjami w takich dziedzinach jak ochrona powietrza, kontrola substancji niebezpiecznych, czy gospodarka odpadami.
Lokalna Agenda 21 jest programem działania mającym pokazać społecznościom lokalnym, a poprzez nie całemu społeczeństwu w bardzo praktyczny sposób, jak należy zmierzać ku bardziej ekologicznemu stylowi życia. Zostało to jasno przedstawione w rozdziale 28 Agendy 21 strategicznego dokumentu poświęconego rozwojowi zrównoważonemu, pod którym podpisali się przywódcy światowi podczas Szczytu Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 roku. My, jako przedstawiciele organizacji ekologicznych, uważamy, iż należy jeszcze lepiej wyeksponować rolę lokalnej Agendy 21 jako niezwykle ważnej drogi zdążającej ku rozwojowi zrównoważonemu.
Plany i działania związane z lokalną Agendą 21 znajdują się na etapie szybkiego rozwoju i stanowią, wraz z kilkoma innymi magicznymi słowami, najnowszą modę w ruchu ekologicznym. Na szczeblu międzynarodowym i krajowym, lokalna Agenda 21 stanowiła ważną część dyskusji dotyczącej możliwości przełożenia rozmów o zrównoważonym rozwoju na język czynów. Teraz w chwili, gdy deklaracje zostały zatwierdzone i podpisane nadszedł czas na działanie, przede wszystkim na szczeblu lokalnym, niezależnie od tego, czy będziemy na te działania patrzeć z perspektywy lokalnej, regionalnej, krajowej, czy globalnej.
Organizacje ekologiczne podkreślają, iż lokalna Agenda 21 jest niezwykle ważnym narzędziem promocji zrównoważonego rozwoju, ale nie może zastąpić działań na szczeblu regionalnym, krajowym, czy ponadnarodowym. Jedynie przy sprzyjającym klimacie na szczeblu wyższych szczeblach, lokalna Agenda 21 może spełnić pokładane w niej nadzieje. Należy w tym celu zmienić lub zmodernizować wiele krajowych i międzynarodowych aktów prawnych, zgodnie z tym co przedstawiono w poprzednich rozdziałach tej książki.
Należy usunąć przeszkody we wdrażaniu lokalnej Agendy 21. Wiele regulacji prawnych, podatków i susbsydiów wywiera destrukcyjny wpływ na środowisko. Należy wymagać od rządów i parlamentów, aby delegowały swoje uprawnienia i odpowiedzialność na szczebel lokalny. Jednym z przykładów są unijne regulacje dotyczące zamówień publicznych, które utrudniają samorządom lokalnym zawrzeć wymogi ekologiczne przy przetargach.
Sukces lokalnej Agendy 21 musi opierać się na samorządach lokalnych, ich umiejętnościach i poczuciu odpowiedzialności za planowanie przestrzenne, pobieranie podatków i tym samym zdobywanie środków finansowych na inwestycje i projekty proekologiczne. Decyzje zapadające na szczeblu centralnym powinny uwzględniać możliwość weta społeczności lokalnych w przypadku działalności szkodzącej środowisku, takiej jak budowa dużych elektrowni, czy autostrad.
Rząd centralny powinien ponosić odpowiedzialność za rozpowszechnianie najlepszych praktyk postępowania oraz najnowszych osiągnięć naukowych w społecznościach lokalnych. Powinien także wdrażać rozwiązania ekorozwojowe, a także usuwać subsydia i podatki, które opóźniają wprowadzenie nowych i lepszych praktyk postępowania w transporcie, rolnictwie, rybołówstwie i sektorze energetycznym.
Według Szwedzkiego Towarzystwa Ochrony Środowiska, które uzyskało doświadczenia pracując m.in. przy Europejskiej Agendzie 21, następujące podejście jest niezbędne przy efektywnym wdrażaniu lokalnej Agendy 21:
Rada Europy, Komisja Europejska oraz Parlament powinny udzielić wyraźne poparcia lokalnej Agendzie 21 oraz zapewnić zgodność prowadzonej przez nich polityki i działań z Agendą.
W szczególności:
Rozwój zrównoważony z samej natury najłatwiej realizować na szczeblu lokalnym, w naszym bezpośrednim sąsiedztwie, w codziennym życiu każdego członka społeczeństwa. Deklaracje składane na międzynarodowych konferencjach niekoniecznie prowadzą do rzeczywistych zmian. Dobre intencje zawarte w Agendzie 21 i w "Agendzie 21 dla Bałtyku" będą mogły zostać przekształcone w działania, tylko jeżeli ludzie ze wszystkich krajów, regionów i lokalnych społeczności z regionu bałtyckiego będą gotowi zaakceptować zasady ekorozwoju, a tym samym być przygotowanymi na zmianę swoich przyzwyczajeń, stylu życia i konsumpcji. Brak jest wśród mieszkańców regionu świadomości co oznacza pojęcie rozwoju zrównoważonego na poziomie lokalnym, regionalnym i krajowym, jakie stawia przed nami wyzwania i jakie stwarza możliwości. W konsekwencji działania mające na celu podniesienie świadomości ekologicznej regionu i uzyskanie ich akceptacji oraz poparcia ma decydujące znaczenie w dochodzeniu do zrównoważonego rozwoju. Należy podjąć wszelkie możliwe wysiłki, aby przestrzegając zasad równości i demokracji, zapewnić mieszkańcom regionu niezbędnych informacji, dostępu do edukacji, możliwości zapoznania się z nowymi inicjatywami i ułatwić możliwość uczestniczenia w procesach decyzyjnych, w celu ich motywacji i przekonania, iż ekorozwój może stać się rzeczywistością, tylko przy zaangażowaniu wszystkich partnerów.
Nowa konwencja ONZ na temat Dostępu do Informacji Ekologicznej, Uczestnictwa Społecznego i Prawa do Sprawiedliwości w Sprawach Ekologicznych przyjęta na Paneuropejskim Spotkaniu Ministrów Ochrony Środowiska w Aarhus w czerwcu 1998 roku może stać się ważnym narzędziem zapewniającym wzrost uczestnictwa społecznego w kształtowaniu przyszłości regionu bałtyckiego. Te trzy filary dostęp do informacji, udział społeczny i prawo do sprawiedliwości zawarte w konwencji tworzą bazę, która jednak prawdopodobnie nie będzie wystarczająca, aby zapewnić możliwość korzystania z nich szerokim kręgom społeczeństwa. Pomijając jej przeoczenia, szybkie wdrożenie Konwencji w życie ma obecnie największe znaczenie wraz z dodatkowymi działaniami zaprezentowanymi przez organizacje ekologiczne. Lista takich działań została przyjęta przez POE na Europejskim Spotkaniu Organizacji Ekologicznych w Bled na Słowenii w listopadzie 1997 roku. W konferencji uczestniczyło trzydzieści osiem organizacji. Wychodzą one z założenia, iż rządy istnieją po to by służyć swoim obywatelom i tworzone są przez ludzi, a tym samym informacje, które tworzą są informacjami publicznymi, a decyzje, które podejmują podejmują w imieniu społeczeństwa.
Czas udzielania informacji społeczeństwu jest w niektórych krajach niezwykle długi, szczególnie gdy trzeba odwoływać się od decyzji o nieudzielaniu takiej informacji. Wartość i ważność informacji zależy tymczasem w wielu wypadkach, od tego jak szybko można ją uzyskać. Rozsądną granicą wydaje się okres dwóch tygodni na udzielenie odpowiedzi. Informacja powinna być dostępna i aktywnie dystrybuowana w przystępnej, zwięzłej formie. Organy administracji powinny mieć obowiązek udostępniania informacji w formie wyszczególnionej przez żądającego (elektronicznej, papierowej itd.), jeżeli tylko jest ona przechowywana w tej formie. Pod żadnym pozorem nie wolno nie udostępniać informacji, chyba że można dowieść, iż jej odtajnienie spowoduje większe szkody społeczne, niż jej utajnienie. Konieczność przedstawienia takiego dowodu powinna spoczywać po stronie odmawiającej udostępnienia takiej informacji.
Właściwy udział społeczny w podejmowaniu decyzji wymaga wielu istotnych elementów, poczynając od wczesnego poinformowaniu o projekcie, do późniejszego zaangażowania społecznego w jego wdrożenie i monitoring. Niezwykle istotne są regulacje na szczeblu krajowym umożliwiające udział społeczny w rozwijaniu planów strategicznych, podejmowaniu decyzji, tworzeniu programów działania mających wpływ na środowisko. Te instrumenty definiują kontekst w jakim podejmowane są działania mające wpływ na środowisko i tym samym muszą być rozwijane w sposób zakładający udział społeczny. Informacje o nich powinny być szeroko rozpowszechniane (w tym także przez media) w celu poinformowania i ostrzeżenia obywateli. Ważnym jest, aby w procesie społecznych konsultacji wdrożono koncepcję aktywnej identyfikacji zainteresowanych grup. Proces ten zwany scopingiem, przeprowadzony we wczesnej fazie (i z udziałem społecznym) tworzy podwaliny pod przyszły proces rozwoju uczestnictwa społecznego. Tym samym powinien zostać on uznany za zadanie priorytetowe przy tworzeniu efektywnej polityki uczestnictwa społecznego.
Zarówno obywatele, jak i grupy pozarządowe muszą być w stanie aktywnie dochodzić swojego prawa do sprawiedliwości. Wymaga to usunięcia barier prawnych i finansowych. W szczególności niedopuszczalne jest uniemożliwianie korzystania z instytucji apelacji sądowej lub administracyjnej.
Należy chronić osoby wykorzystujące swoje prawo do informacji i uczestnictwa społecznego przed prześladowaniami ze strony zarówno osób prywatnych, jak i aparatu państwowego. Należy także opracować regulacje prawne chroniące osoby ostrzegające przed zagrożeniami ekologicznymi (whistle-blowers) włączając w to dziennikarzy ekologicznych, aby nie hamować rzeczywistego udziału społecznego w procesach decyzyjnych. Rządy krajowe powinny być zobligowane do przyjęcia i wdrożenia w życie następujących kryteriów oceny Dobrych Praktyk w Dziedzinie Uczestnictwa Społecznego w Procesach Decyzyjnych:
Przy coraz wyższej świadomości ekologicznej, konsument stanie się niezwykle istotnym podmiotem środowiskowego zarządzania we wszystkich sektorach. Ekologiczna ocena i znakowanie już wywarły wpływ na produkcję pewnych dóbr i rozwój pewnych gałęzi przemysłu w niektórych spośród krajów nadbałtyckich. Można się spodziewać, iż dobrze poinformowany i świadomy konsument będzie jedną z głównych sił ekorozwoju.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ SEKTOROWA ZA EDUKACJĘ I INFORMACJĘ
Wszystkie sektory gospodarki powinny włączyć elementy edukacyjne i informacyjne, a także działania na rzecz podnoszenia świadomości społecznej do swoich programów działania na rzecz równoważonego rozwoju. Ta część programów powinna przedstawiać wszystkim potencjalnym partnerom politykom, decydentom, administracji, menadżerom, instytucjom naukowym, szkołom i ogółowi społeczeństwa zagadnienia związane z rozwojem zrównoważonym w tych właśnie sektorach oraz ich znaczenie dla ekorozwoju całego regionu bałtyckiego.
INNE PROGRAMY NA RZECZ EDUKACJI EKOLOGICZNEJ I UCZESTNICTWA SPOŁECZNEGO
Oprócz wymienionych wyżej działań sektorowych należy rozwijać programy bardziej ogólne i międzysektorowe nastawione na ogół społeczeństwa, a szczególnie na młodzież. Organizacje pozarządowe maja ważną role do odegrania w tym procesie.
Ważne kroki prowadzące ku ekologicznie zrównoważonemu rozwojowi.
W oparciu o koncepcje i zasady przedstawione w poprzednich częściach tej publikacji można wyszczególnić następujące kroki prowadzące ku efektywnemu wdrożeniu Agendy 21 dla regionu bałtyckiego, a tym samym zbliżeniu się do modelu rozwoju zrównoważonego:
Ostateczny cel rozwoju zrównoważonego ekologicznie może zostać osiągnięty poprzez wiele mniejszych i większych działań we wszystkich znaczących sektorach podejmowanych już dzisiaj. Należy zadbać o budowę wzajemnego zaufania na wszystkich etapach tego procesu. Ponieważ działania i programy zawarte w Agendzie 21 dla regionu bałtyckiego muszą przede wszystkim zakładać osiągniecie celów i wykonanie postanowień zawartych w już istniejących porozumieniach i deklaracjach ministerialnych, organizacje ekologiczne są przekonane, iż: należy podjąć dalsze wysiłki na rzecz pilnego zwalczenia emisji i spływu zanieczyszczeń ze źródeł rozproszonych. Programy działania nastawione na poszczególne działy gospodarki powinny zostać opracowane i wdrożone jako rzecz najwyższej wagi. Programy te, których wdrażanie powinno zacząć się nie później niż na początku 2000 roku, musza ustalić jasny podział obowiązków różnych partnerów, źródła finansowania, alokacji środków oraz harmonogram prac.
Powinny zostać opracowane i przyjęte programy zwalczania zanieczyszczeń pochodzących z niewielkich punktowych źródeł. Jak dotąd znacznie więcej nacisku kładziono na zwalczanie zanieczyszczeń z dużych źródeł, takich jak przemysł ciężki, czy aglomeracje miejskie. Najwyższa pora rozwiązać efektywnie i wydajnie problem zanieczyszczeń pochodzących z niewielkich źródeł. Istnieje cały szereg ekonomicznych technologii wliczając w to technologie inżynierii środowiskowej, które mogą dostarczyć przyjaznych dla środowiska rozwiązań tego problemu.
POTRZEBA PRZYWÓDZTWA POLITYCZNEGO
Już wcześniej organizacje ekologiczne uważały, że bałtycka Agenda 21 powinna zostać przyjęta na najwyższym szczeblu politycznym, tzn. przez szefów rządów na jednym ze szczytów państw bałtyckich. Tylko poparcie na tym szczeblu pozwoli Agendzie uzyskać siłę przebicia, dzięki której wszystkie kraje (i wszystkie sektory gospodarki w tych krajach) rzeczywiście poświęcą się wdrażaniu założeń i działaniom na rzecz Agendy.
Organizacje ekologiczne nadal wspierają ten pomysł, jednakże w codziennej praktyce premierzy rządów powinni przekazać odpowiedzialność za wdrażanie Agendy 21 jednemu z ministrów. W tym samym czasie, wszyscy ministrowie powinni otrzymać jasne polecenie współpracy z wybranym ministrem w procesie podejmowania różnorodnych zadań prowadzących ku rozwojowi zrównoważonemu. POE sądzą, iż Minister Ochrony Środowiska jest najbardziej odpowiednią osobą do koordynowania wdrażania bałtyckiej Agendy 21, jednakże postępy w tej dziedzinie powinny być regularnie monitorowane (np. co 3 lata) i gdy zajdzie taka potrzeba niezbędne zmiany i decyzje dotyczące dalszej polityki ekorozwoju powinny być podejmowane na Szczycie Państw Bałtyckich.
Organizacje ekologiczne powinny mieć prawo uczestniczenia we wszystkich spotkaniach dotyczących Agendy bałtyckiej, w tym także w odpowiednich sekcjach Szczytu Państw Bałtyckich. Niezbędne środki powinny zostać przekazane POE, aby mogły one aktywnie uczestniczyć i włączać się we wdrażanie Agendy.
Wzmacnianie, restrukturyzacja i reorganizacja współpracy międzynarodowej w regionie bałtyckim.
Obecna struktura współpracy międzynarodowej jest wyraźnym odbiciem podzielonej na poszczególne sektory administracji państwowej i systemu zarządzania. W rezultacie istnieje wiele międzynarodowych organizacji, instytucji i inicjatyw, których obszary działania i kompetencje częściowo się pokrywają, a one same konkurują miedzy sobą o niewielkie fundusze przeznaczane na współpracę międzynarodową. Pomimo politycznych sygnałów potwierdzających potrzebę współpracy i integracji działań poszczególnych organizacji i instytucji, one same są oporne w podejmowaniu takich działań.
W tym samym czasie istnieje sporo białych plam dotyczących ważnych obszarów międzynarodowej współpracy, które muszą zostać spełnione, aby była ona efektywna i zintegrowana.
Organizacje ekologiczne regionu bałtyckiego uważają, że współpraca międzynarodowa w regionie powinna zostać zreorganizowana i zrestrukturyzowana, aby spełnić oczekiwania i sprostać wyzwaniom stawianym przez rozwój zrównoważony.
Istnieje potrzeba stworzenia efektywnego międzynarodowego mechanizmu lub procesu działającego jako mechanizm inicjujący, koordynujący i monitorujący, zapewniający między innymi międzysektorową integrację i nadzorujący wdrażanie bałtyckiej Agendy 21. Według organizacji ekologicznych, żadna z istniejących organizacji międzynarodowych działających w regionie bałtyckim nie posiada możliwości ani kompetencji ani odpowiedniego mandatu, aby pełnić taką rolę. Dyskusje poświęcone rozwiązaniu tego problemu powinny być prowadzone równolegle z końcowymi negocjacjami nad Agenda bałtycką. Jedną z możliwych opcji jest stworzenie Bałtyckiej Komisji Rozwoju Zrównoważonego (BKRZ), która działałaby na wzór Komisji Rozwoju Zrównoważonego Narodów Zjednoczonych, ale powinna być adoptowana do specyficznych warunków i potrzeb regionu bałtyckiego.
Istniejące ciała międzynarodowe mogłyby kontynuować swoją działalność jako niezależne (lub częściowo niezależne) Komisje, ale ze zmienionym zakresem obowiązków, jasno obligującym je do składania raportów BKRZ oraz włączenia zagadnień ekologicznych i społecznych do ich prac.
Inną opcją jest przekształcenie istniejących organizacji w Komitety lub Podkomisje Bałtyckiej Komisji Rozwoju Zrównoważonego. Stworzyłoby to silniejszy system koordynacji i integracji. BKRZ powinna spotykać się co roku, najlepiej na szczeblu ministerialnym (spotkania ministrów ochrony środowiska). Doroczne spotkania na szczeblu politycznym są niezbędne do podtrzymania zainteresowania polityków procesem rozwoju zrównoważonego, oraz pozwoliłyby na szybkie podejmowanie decyzji w kluczowych zagadnieniach. Na każdym spotkaniu Komisji powinien być szczegółowo rozpatrywany postęp w jednym lub dwóch głównych sektorach, których dotyczy Agenda. Prace Komisji powinny opierać się o raporty przygotowane przez Program Monitoringu i Oceny. W razie potrzeby podczas spotkania mogłyby zostać podjęte decyzje polityczne dotyczące dalszych prac nad wdrażaniem Agendy.
Ministrowie odpowiedzialni za poszczególne działy gospodarki stanowiące przedmiot dyskusji powinni być zapraszani na spotkania Komisji. Tym samym wszystkie decyzje podejmowane byłyby wspólnie przez ministrów odpowiedzialnych za poszczególne sektory oraz ministrów ochrony środowiska prowadzących i koordynujących wdrażanie Agendy 21 dla regionu bałtyckiego.
Jak już wspomniano wcześniej, proces ten oraz zagadnienia z nim związane powinny być regularnie rozpatrywane na szczeblu szefów rządów, w celu jego ciągłego korygowania i ulepszania oraz podjęcia odpowiednich decyzji politycznych o znaczeniu strategicznym.
Przedstawiony powyżej system
pozwoliłby na niezbędne całościowe podejście do problemu rozwoju zrównoważonego
w regionie bałtyckim, a także zapewniłby niezbędny poziom integracji pomiędzy
politykami sektorowymi, a także pomiędzy różnymi politykami sektorowymi,
a polityką prowadzoną przez poszczególne państwa.
|
|