Czy dostęp do informacji przestanie być fikcją

Po trzech latach od wejścia w życie Konstytucji, która nałożyła na ustawodawcę obowiązek uchwalenia ustawy o dostępie do informacji o środowisku, taka ustawa ujrzała światło dzienne. Parlament uchwalił ją 9.11.2000 (ustawa o dostępie do informacji o środowisku i jego ochronie oraz ocenach oddziaływania na środowisko, Dz. U. 2000, nr 109, poz. 1157).

Ustawa reguluje trzy ważne zagadnienia dla osób, które chcą coś zrobić dla środowiska, po pierwsze dostęp do informacji o środowisku, po drugie udział społeczeństwa w postępowaniu ws. ochrony środowiska i po trzecie procedurę ocen oddziaływania na środowisko (OOŚ).

Brakuje jeszcze ustawy o dostępie do każdej informacji znajdującej się w posiadaniu władzy publicznej, obowiązek ten także wynika z Konstytucji, ale władzy ustawodawczej ten projekt sprawia bardzo dużo kłopotów i chyba w tej kadencji ta ustawa nie ujrzy światła dziennego.

Wracając do meritum. Wg ustawy każdy ma prawo do informacji o środowisku i jego ochronie na warunkach określonych ustawą. Jakie więc są te warunki?

Ustawa w sposób enumeratywny (wyczerpujący) wylicza w 20 punktach z podpunktami informacje, które można udostępniać. Są to m.in. decyzje ustalające rodzaj i ilość substancji zanieczyszczających dopuszczonych do wprowadzenia do powietrza, a także wykazy dotyczące tych zanieczyszczeń; decyzje o dopuszczalnym poziomie hałasu przenikającego do środowiska; zezwolenia na usunięcie drzew lub krzewów; zezwolenia na zamierzone uwolnienia genetycznie zmodyfikowanych organizmów (GMO) do środowiska w celach eksperymentalnych lub wprowadzenie do obrotu produktu zawierającego GMO; wnioski o wydanie takich decyzji; zezwolenia na wytwarzanie odpadów; zezwolenia na usuwanie, wykorzystywanie lub unieszkodliwianie odpadów niebezpiecznych; pozwolenia wodnoprawne na pobór wód; pozwolenia wodnoprawne na wprowadzanie ścieków do wód lub ziemi; polityki przestrzennego zagospodarowania kraju, projekty planów zagospodarowania przestrzennego oraz projekty strategii rozwoju regionalnego; wskazania lokalizacyjne; raporty oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko. Szczegółowe wyliczenie informacji podlegających udostępnieniu zawiera art. 5 ust. 1 i 2 ustawy.

Informacji udziela się na pisemny wniosek, za wyjątkiem takiej informacji, która nie wymaga wyszukiwania i może być przekazana w formie ustnej, w terminie miesięcznym, z możliwością przedłużenia do dwóch miesięcy ze względu na stopień skomplikowania sprawy.

Ustawa nałożyła na organy administracji publicznej obowiązek prowadzenia publicznie dostępnych wykazów danych o dokumentach podlegających udostępnieniu. Dokumenty, o których dane zamieszczane są w publicznie dostępnych wykazach udostępnia się w dniu złożenia wniosku o te informacje.

Art. 6 zawiera wyłączenia i stanowi o tym, których informacji się nie udostępnia. I tak nie udostępnia się informacji wymienionych w art. 5, jeżeli ich udostępnienie mogłoby naruszyć przepisy o ochronie informacji niejawnych lub danych jednostkowych w rozumieniu ustawy z 29.6.1995 o statystyce publicznej (Dz. U. 1995, nr 88, poz. 554, z późn. zm.) ponadto nie udostępnia się informacji dotyczących spraw objętych toczącym się postępowaniem sądowym, dyscyplinarnym lub karnym, jeżeli ujawnienie informacji mogłoby zakłócić przebieg postępowania (na marginesie tylko chciałam zauważyć, że postępowanie karne to jedno z rodzajów postępowania sądowego); spraw będących przedmiotem praw autorskich oraz patentowych, jeżeli udostępnienie akt mogłoby naruszyć te prawa; dokumentów lub danych dostarczonych przez osoby trzecie, jeżeli nie miały one obowiązku ich dostarczenia i złożyły zastrzeżenie o ich nieudostępnianiu; dokumentów lub danych, których ujawnienie mogłoby spowodować zagrożenie środowiska. To ostatnie może się okazać workiem bez dna, który będzie otwierany za każdym razem, gdy przekazanie informacji z jakichś przyczyn będzie dla organu niewygodne.

Organ może w drodze decyzji na uzasadniony wniosek przekazującego informacje wyłączyć z udostępniania dane o wartości handlowej, o ile ujawnienie mogłoby pogorszyć jego konkurencyjną pozycję oraz może odmówić udostępnienia informacji, jeżeli wymaga to dostarczenia dokumentów lub danych będących w trakcie opracowania bądź przeznaczonych do wewnętrznego komunikowania się albo jeżeli z innych przyczyn wniosek jest niemożliwy do zrealizowania (art. 7 ust. 4). Jeżeli możliwe jest oddzielenie części informacji, która nie może być udzielona, organ udostępnia pozostałą część informacji. Ponieważ organ wyłącza lub odmawia w formie decyzji, istnieje możliwość zaskarżenia tej decyzji w trybie kpa. Artykuł 7 ust. 5 stanowi w stosunku do jakich informacji organ nie może wyłączyć ani odmówić udzielenia informacji np. gdy informacja dotyczy ilości i rodzajów wprowadzanych do powietrza substancji zanieczyszczających czy poziomu emitowanego hałasu.

Wyszukiwanie i przeglądanie w siedzibie organu dokumentów wyszczególnionych w publicznym wykazie jest bezpłatne, natomiast za wyszukiwanie informacji, sporządzanie kopii oraz przesyłanie organ pobiera opłatę wg stawek określonych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z 23.2.2001 r. w sprawie opłat za udostępnianie informacji o środowisku i jego ochronie (Dz. U. 2001, nr 16, poz. 183).

Te same zasady stosuje się do innych podmiotów, gdy są one z mocy prawa powołane do załatwiania zadań publicznych dotyczących środowiska i jego ochrony.

Udział społeczeństwa w postępowaniu ws. ochrony środowiska dotyczy:

1. przyjęcia koncepcji polityki przestrzennego zagospodarowania kraju, projektów planów zagospodarowania przestrzennego oraz projektów strategii rozwoju regionalnego,
2. wydania decyzji ws. planowanego przedsięwzięcia mogącego znacząco oddziaływać na środowisko.

Społeczeństwo może brać udział w postępowaniu poprzez składanie uwag i wniosków, prawo to przysługuje każdemu. Organ rozpatruje uwagi i wnioski, ale nie jest zobligowany do udzielania indywidualnych odpowiedzi. Organ administracji przed wydaniem decyzji podaje do publicznej wiadomości informację o zamieszczeniu w publicznie dostępnym wykazie wniosku o wydanie decyzji oraz o możliwości składania uwag i wniosków w terminie 21 dni od daty podania do publicznej wiadomości. Następuje to poprzez zamieszczenie informacji na tablicy ogłoszeń w siedzibie organu właściwego w sprawie oraz poprzez obwieszczenie w pobliżu miejsca planowanego przedsięwzięcia oraz przez zamieszczenie na stronie internetowej właściwego organu. Istnieje także możliwość przeprowadzenia przez organ rozprawy administracyjnej otwartej dla społeczeństwa.

Organizacje społeczne mogą powołując się na miejsce i przedmiot statutowych celów swego działania zgłosić chęć uczestniczenia na prawach strony w postępowaniu. W razie odmowy dopuszczenia do udziału organizacji służy zażalenie. Organ jest obowiązany w decyzji odmownej wskazać do kogo należy skierować zażalenie.

Wydanie decyzji ws. planowanego przedsięwzięcia mogącego znacząco oddziaływać na środowisko wymaga obligatoryjnie przeprowadzenia postępowania ws. Ocen Oddziaływania na Środowisko. W ust. 3 art. 25 ustawa precyzuje w przypadku których decyzji raport jest wymagany. Są to np. decyzje o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, decyzje o pozwoleniu na budowę lub rozbiórkę obiektu budowlanego, decyzje o zmianie lasu na użytek rolny, decyzje o ustaleniu lokalizacji autostrady. Ustawa wskazuje także na przedsięwzięcia, w stosunku do których obowiązek sporządzenia raportu oddziaływania na środowisko może być nałożony. W postępowaniu takim musi brać udział wojewoda, gdy raport jest obligatoryjny lub starosta oraz powiatowy inspektor sanitarny gdy obowiązek sporządzenia raportu zostanie nałożony.

W trakcie postępowania ws. OOŚ określa się bezpośredni i pośredni wpływ danego przedsięwzięcia na środowisko oraz zdrowie i warunki życia ludzi, dobra materialne, dobra kultury i wzajemne oddziaływanie między tymi elementami; możliwości oraz sposoby zapobiegania i zmniejszania negatywnego oddziaływania na środowisko oraz wymagany zakres monitoringu.

W przypadku przedsięwzięć wymagających zawsze raportu oddziaływania na środowisko wnioskodawca do swojego wniosku powinien dołączyć raport. Taki raport poddaje się postępowaniu z udziałem społeczeństwa. Raport powinien zawierać m.in. opis planowanego przedsięwzięcia; opis elementów przyrodniczych środowiska, opis analizowanych wariantów planowanego przedsięwzięcia, w tym wariantu polegającego na niepodejmowaniu przedsięwzięcia; określenie przewidywanego oddziaływania na środowisko analizowanych wariantów; uzasadnienie wybranego przez wnioskodawcę wariantu; opis przewidywanych działań mających na celu zapobieganie, zmniejszanie lub kompensowanie szkodliwych oddziaływań na środowisko; analizę możliwych konfliktów społecznych związanych z planowanym przedsięwzięciem; streszczenie w języku niespecjalistycznym (wszystkie wymagania zawiera art. 31 ustawy).

Jeżeli z postępowania ws. OOŚ wynika zasadność realizacji przedsięwzięcia w innym wariancie niż wnioskowany, to organ może za zgodą wnioskującego wydać decyzję wskazując wariant dopuszczony do realizacji, a w razie braku zgody wnioskującego postępowanie umarza.

Ustawodawca przewidział odrębności dla pozwoleń na budowę, rozbiórkę i zmianę sposobu użytkowania obiektu budowlanego oraz autostrad i dróg ekspresowych, jeżeli stosuje się do nich przepisy o autostradach płatnych.

Ustawa powołała także do życia Krajową oraz Wojewódzkie Komisje do spraw Ocen Oddziaływania na Środowisko jako organ opiniodawczo-doradczy.

Miejmy nadzieję, że przepisy te pozwolą na większą aktywność społeczeństwa i skuteczniejszą obronę środowiska. Jak będzie, czas pokaże.

Co w prawie piszczy: Referendum lokalne

Parlament uchwalił 15 września 2000 r. ustawę o referendum lokalnym (Dz. U. 2000, nr 88, poz. 985), która spowodowała utratę mocy poprzedniej ustawy z 11.10.1991 o referendum gminnym.

Jak doprowadzić do referendum?

Wg ustawy referendum to głosowanie, w którym mieszkańcy jednostki samorządu terytorialnego (gmina, powiat, województwo) wyrażają w drodze głosowania swoją wolę co do sposobu rozstrzygnięcia sprawy dotyczącej danej wspólnoty, mieszczącej się w zakresie zadań i kompetencji organów danej jednostki lub ws. odwołania organu stanowiącego tej jednostki (np. rady gminy).

Referendum przeprowadza się z inicjatywy organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego lub na wniosek co najmniej 10% uprawnionych do głosowania mieszkańców gminy lub powiatu lub 5% uprawnionych do głosowania mieszkańców województwa.

Z inicjatywą przeprowadzenia referendum może wystąpić:

• grupa co najmniej 15 obywateli, którzy mają bierne prawo wyborcze, a w odniesieniu do referendum gminnego grupa 5 obywateli mających bierne prawo wyborcze;
• statutowa struktura terenowa partii politycznej działająca w danej jednostce samorządu terytorialnego;
• organizacja społeczna posiadająca osobowość prawną, działająca na terenie jednostki samorządu terytorialnego.

Osoba inicjująca referendum musi powiadomić o tym fakcie przewodniczącego zarządu danej jednostki samorządu (w przypadku gminy będzie to wójt, burmistrz lub prezydent, w przypadku powiatu starosta, zaś w województwie marszałek). Powiadomienie powinno zawierać imiona i nazwiska, adresy oraz numery ewidencyjne PESEL wszystkich członków grupy obywateli oraz wskazanie osoby będącej pełnomocnikiem grupy; określenie sprawy, w której ma zostać przeprowadzone referendum. Przewodniczący zarządu na piśmie potwierdza otrzymanie zawiadomienia.

Przewodniczący zarządu na pisemny wniosek inicjatora referendum powiadamia go o liczbie mieszkańców mających bierne prawo wyborcze.

Następnie inicjator o swoim przedsięwzięciu powinien na swój koszt powiadomić mieszkańców o zamierzonym referendum, podając pytania referendum. Teraz inicjator ma 60 dni od chwili powiadomienia przewodniczącego zarządu na zebranie podpisów mieszkańców, którzy zechcą poprzeć jego inicjatywę. Podpisy zbiera się na kartach, na których znajduje się informacja o przedmiocie zamierzonego referendum oraz o tym, że poparcia nie można wycofać. Osoba popierająca referendum musi podać imię, nazwisko, adres i numer ewidencyjny PESEL oraz własnoręcznym podpisem potwierdzić te dane. W ciągu tych 60 dni inicjator przekazuje przewodniczącemu zarządu pisemny wniosek o przeprowadzenie referendum. Także otrzymanie tego wniosku przewodniczący potwierdza na piśmie. Przewodniczący zarządu przekazuje ten wniosek przewodniczącemu organu stanowiącego jednostki samorządu np. rady gminy. Komisja wyłoniona z rady sprawdzi czy wniosek jest poprawny i spełnia wszystkie wymogi ustawowe, jeżeli nie, zostanie zwrócony inicjatorowi w celu usunięcia uchybień. Inicjator ma na to 14 dni.

Jeżeli wniosek spełnia wymogi ustawy, organ stanowiący podejmuje w terminie 30 dni uchwałę o przeprowadzeniu referendum. Organ stanowiący jest związany treścią wniosku. Uchwała musi zostać opublikowana w wojewódzkim dzienniku urzędowym, a uchwała rady gminy musi być ponadto rozplakatowana lub rozpowszechniona w inny sposób zwyczajowo przyjęty w danej gminie.

Gdy wniosek zostanie odrzucony, albo organ stanowiący nie dotrzyma terminu inicjatorowi referendum przysługuje skarga do Naczelnego Sądu Administracyjnego (NSA) w terminie 14 dni od doręczenia uchwały lub upływu terminu do jej podjęcia. NSA rozpatruje sprawę w terminie 14 dni, a wyrok jest ostateczny. Jeżeli NSA uwzględni skargę, to wyrok zastąpi uchwałę i rada będzie zobligowana przeprowadzić referendum w dzień wolny od pracy w okresie między 30 a 40 dniem od ogłoszenia wyroku.

Z dniem podjęcia uchwały rozpoczyna się kampania referendalna, która kończy się na 24 godziny przed dniem głosowania.

Referendum jest ważne, jeżeli wzięło w nim udział co najmniej 30% uprawnionych do głosowania. Wynik referendum jest wiążący, jeżeli za oddano więcej niż połowę głosów ważnych.

Referendum to ważny środek wpływania na politykę prowadzoną przez naszych przedstawicieli. Nie rezygnujmy więc z jednego z nielicznych przejawów demokracji bezpośredniej.