Karol Bajer

Ochrona środowiska po wejściu Polski do Unii Europejskiej - zmiany ważne dla przedsiębiorstw

Zmiany prawne w zakresie ochrony środowiska związane z wymogami UE zostały w większości wprowadzone w Polsce już w latach 2000 - 2002 poprzez odpowiednie ustawy oraz rozporządzenia wykonawcze. Z dniem 1.5.2004 staliśmy się członkiem Unii Europejskiej, a polskie przedsiębiorstwa uzyskały możliwość działania na wspólnym, bardzo konkurencyjnym rynku. Unia Europejska kładzie duży nacisk na sprawy ochrony środowiska i każdy przedsiębiorca powinien orientować się, jak jego firma działa w nowych warunkach, również w tej dziedzinie. Zobaczmy, z jakimi istotnymi zmianami, które wprawdzie w większości wdrażane są od kilku lat, ale dopiero teraz stały się spójną całością (z wyjątkami w postaci okresów przejściowych), muszą radzić sobie polskie przedsiębiorstwa. Polska uzyskała okresy przejściowe (pięcioletnie) dla pełnego wdrożenia niektórych wymagań unijnych dotyczących ochrony środowiska.

Dyrektywa IPPC, czyli zintegrowane zapobieganie zanieczyszczeniom i ich zmniejszanie

Grupa ponad 2000 największych przedsiębiorstw została objęta obowiązkiem uzyskiwania tzw. pozwoleń zintegrowanych, na podstawie odpowiednio ustalonych norm emisyjnych. Dotyczy to niektórych zakładów z sektorów energetycznego, hutniczego i metalurgicznego, mineralnego, chemicznego, rolno-spożywczego i unieszkodliwiania odpadów.

Zakłady prowadzące energetyczne spalanie paliw oraz spalarnie odpadów są zobowiązane prowadzić odpowiednie pomiary emisji, dotrzymywać norm emisyjnych oraz opracować metody postępowania w razie zakłóceń i awarii różnego typu.

Nowością jest prawo przysługujące wojewodom, którzy działając w porozumieniu z wojewódzkim inspektorem ochrony środowiska mogą ograniczyć lub wstrzymać działalność, jeśli nastąpi przekroczenie emisji substancji zanieczyszczających do atmosfery wynoszące 200% normy, przez dłużej niż trzy godziny. Jest to sposób na walkę z częstym dotychczas podejściem przedsiębiorców: taniej wyjdzie płacić karę niż zmniejszyć emisję.

Nowe przepisy istotnie zaostrzają normy emisyjne dla źródeł nowych oraz wprowadzają nowe obowiązki dla źródeł już istniejących. Obowiązują nowe indywidualne normy emisji oraz możliwość objęcia tych źródeł Krajowym Planem Redukcji Emisji.

Istotne zmiany - modernizacja infrastruktury, z modernizacją stacji benzynowych włącznie, czekają również przedsiębiorstwa zajmujące się produkcją i dystrybucją paliw.

Gospodarka wodno-ściekowa

Prawo unijne wprowadza w dziedzinie gospodarki wodno-ściekowej zupełnie nowe podejście. Nowe zapisy mówią, że ścieki przemysłowe wprowadzone do wód odpowiadają wymaganym warunkom, jeśli nie przekraczają dopuszczalnych mas substancji przypadających na jednostkę masy wykorzystywanego surowca, materiału, paliwa lub powstającego produktu. Szczegółowe wymagania zostały określone w odpowiednich rozporządzeniach. Takie rozwiązanie oznacza, iż wydanie pozwolenia na zrzut ścieków nie zależy wyłącznie od całkowitego ładunku zanieczyszczeń zawartych w ściekach, lecz również od stosunku masy zanieczyszczeń do masy zużywanych surowców (czystość technologii).

Gospodarka odpadami

Polskie prawo jest już w pełni dostosowane do wymogów unijnych w zakresie gospodarki odpadami. Jej zasady uproszczono i uczyniono bardziej przejrzystymi poprzez niektóre zmiany. Szereg ustaw i rozporządzeń określa kryteria klasyfikacji odpadów, nowe kategorie odpadów niebezpiecznych, kwestie odpadów opakowaniowych, wymagania dotyczące usuwania i unieszkodliwiania PCB, PCT etc. Unia w pierwszej kolejności kładzie nacisk na zapobieganie powstawaniu odpadów oraz wspieranie rozwoju czystych technologii. Następnym etapem działania jest bezpieczna gospodarka powstałymi odpadami oraz odzysk, recykling i wykorzystania odpadów jako źródła energii. Przepisy określają dokładnie sposób ewidencjonowania ilości opakowań na rynku oraz ilość opakowań zwrotnych. Przedsiębiorstwa muszą wykazać ilości opakowań odzyskanych i utylizowanych zgodnie z normami poziomu odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych, które są określone dla poszczególnych lat (rosnąco).

W stosunku do starych przepisów uproszczono uzyskiwanie decyzji na wytwarzanie odpadów dla przedsiębiorstw, które wytwarzają niewielkie ich ilości. Małe i średnie przedsiębiorstwa, jeśli spełniają odpowiednie warunki, mogą prowadzić uproszczoną ewidencję odpadów. Zezwolono również na przekazywanie niektórych grup odpadów osobom fizycznym.

Uregulowano również kwestię transportu odpadów wewnątrz UE oraz eksport i import poza granice Unii Europejskiej.

Niestety, przedsiębiorstwa nie są zainteresowane całym "zamieszaniem" wokół gospodarki odpadami w gminach i w krajowych programach - z punktu widzenia firmy to co się dzieje ze śmieciami, które już są sprzedane i wypisane z jej stanu posiadania, jest mało istotne. Firma dba (lub nie, narażając się na kary, których skutecznie unika, jeśli jest istotna np. jako główny pracodawca na lokalnym rynku) o gospodarkę odpadami na poziomie swojego przedsiębiorstwa, a nie większej skali.

System zarządzania środowiskiem oraz znakowania ekologicznego

Po wstąpieniu Polski do UE zaczęły obowiązywać przepisy dotyczące dobrowolnego uczestnictwa przedsiębiorstw w systemie EMAS (system zarządzania środowiskiem oraz przeglądów ekologicznych), oraz decyzja umożliwiająca uznanie certyfikatów z grupy ISO 14000 za zgodne z EMAS. Uzyskanie tych certyfikatów jest szansą zwiększenia konkurencyjności polskich przedsiębiorstw. Coraz częściej certyfikaty te są wymagane od firm stających do różnorakich przetargów.

Istnieje również możliwość uczestnictwa w programach znakowania ekologicznego produktów. Przyznanie takich uprawnień jest świadectwem, iż firma dba o środowisko i kreuje pozytywny wizerunek przedsiębiorstwa. Należy jednak pamiętać, że w UE grożą bardzo surowe kary finansowe za bezprawne używanie oznakowań ekologicznych.

Niestety, dostosowanie przepisów nie oznacza, że są one prawidłowo egzekwowane i wprowadzone.

Podsumowując, można powiedzieć, że wstąpienie do UE oraz wszystkie z tym związane zmiany w polskim ustawodawstwie powinny mieć pozytywny wpływ na stan środowiska w Polsce. Musimy teraz zadbać o to, by nowe rygorystyczne wymagania w tej dziedzinie były faktycznie spełniane. Dla wielu przedsiębiorstw te zmiany wiążą się z olbrzymimi kosztami, ale pamiętajmy o możliwości korzystania z funduszy unijnych, które chętnie są przyznawane na rzecz czystszych technologii i na szeroko pojętą ochronę środowiska. Utworzenie okresów przejściowych oraz dostęp do funduszy powinny uchronić polskie przedsiębiorstwa przed kłopotami finansowymi związanymi z dostosowaniem do nowych regulacji.

W ciągu następnych kilku lat sytuacja prawna powinna się ustabilizować (do tej pory zmian było bardzo dużo w krótkim czasie) i pomóc polskim przedsiębiorstwom być konkurencyjnymi, "czystymi" organizacjami przynoszącymi zysk.

Karol Bajer
student V roku Międzywydziałowych Studiów Ochrony Środowiska UW

Podziękowania dla Jacka Bogusza.

Zob. także: Piotr Wrzosiński, Polska - naturalnie w Europie